Referat na 80-lecie Polskiego Stowarzyszenia Narodowego w London

Polski historyk Wiktor Turek dzieli emigrację polską do Kanady na trzy etapy: przed rokiem 1896, 1896 r. do wybuchu drugiej wojny światowej, oraz emigracje wczasie i po drugiej wojnie światowej. Pod koniec dziewiętnastego wieku ilość Polakow którzy osiedlili się na stałe w Kanadzie była bardzo niewielka. Ciężkie warunki osadnicze, brak pracy, słabo rozwinięty przemysł a co za tym idzie małe aglomeracje miejskie, brak dróg i koleji nie sprzyjały osiedlaniu. Polaków można było dosłownie policzyć na dziesiątki. Według oficjalnych danych z roku 1901 w całej Kanadzie było ok. 6,285 immigrantów pochodzenia polskiego co stanowiło 0.1% ludności. Większość Polakow którzy przybyli do Kanady przed upływem XIX wieku stanowili uchodˇcy polityczni po powstaniu listopadowym oraz powstaniu styczniowym.

Jednym z takich uchdˇcow politycznych , który przybył do Kanady w tym czasie jest Kazimierz Stanisław Gzowski, powstaniec z powstania listopadowego 1830r. Przybył do Kanady w 1841 roku ze Stanów Zjednoczonych ponieważ uważał, że Kanada stwarza mu lepsze warunki w karierze prawnika oraz inżyniera. Zaraz po przyjeˇdzie do Kanady osiedlił się ze swoją rodziną w London i mieszkał tutaj w latach1842-44. W ten oto sposób w London Ontario rozpoczęła się jego wspaniała kariera zawodowa. Mieszkając w London rozpoczął na szeroką skalę budowę dróg, mostów, kanałów, koleji itp. Wybudował dobrze nam znany port w Port Stanley, port w Rondeau Harbour. W London most kolejowy przez Tamizę jest zaprojektowany przez K.S. Gzowskiego oraz wykonany został przez jego firmę. Kazimierz Gzowski zoprojektował oraz wybudował linię kolejową z Toronto do Sarnia tzw. Grand Trunk. Najbardziej znany jest chyba z tego że zaprojectował i wybudował w 1871-73 International Bridge most łączacy Niagra w Kanadze z Buffalo w USA oraz Niagra Park. K.S. Gzowski był nawet przez krótki czas Gubernatorem Prowincji Ontario.

Inne nazwisko, które łączy Polskę z miejscowym London jest Hellmuth Isaac. Urodził się on w 1817 roku niedaleko Warszawy jako syn rabina. Studia odbył we Wrocławiu (w tym czasie Breslau). W roku 1841 wyjechał do Anglii gdzie się ochrzcił a póˇniej studiował teologię anglikańską. Do Kanady przyjechał w roku 1844 i w parę lat póˇniej zostaje biskupem anglikańskim na całą archiedecezję Huron. W Lodon wsławił się tym, że był pierwszym rectorem Huron College oraz założycielem Western Ontario dzisiaj University of Western Ontario, który oficjalnie otworzył w 1881. Imieniem jego nazwano jedną z ulic w London - na północ od Oxford St.

Pierwsi polscy grupowi osadnicy w London pojawiają się ok. 1900 roku, nazwiska polskie takie jak Walczak, Kaczmarz, Ewański, Bielecki, Bilik można znaleˇć w miejscowych księgach kościelnych. W roku 1905 było 5 rodzin pochodzenia polskiego zamieszkałych w London. Zapisy wskazują że w roku 1914 było w London conajmniej 40 rodzin polskich.

Wcześniej grupy polskich osadników pojawiły się na Kaszubach w północno-wschodnim Ontario. Zgodnie ze spisem ludności z roku 1871 w rejonie osady Renfrew było 18 rodzin polskich. Nieco póˇniej grupy osadników z województwa poznańskiego zostały skierowane do osiedlenia się w Berlinie (dzisiaj Kitchner) 1872-73. Pierwszą organizacją polonijną na terenie Kanady było Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Świętego Józefa została właśnie założona w Berlinie, Ont. w roku 1886.

W London Polonia zorganizowała się nieco póˇniej. Polskie Stowarzyszenie Narodowe (PSN) w London, zostało założone 12 grudnia 1920 roku przez grupę ludzi których zamiarem było posiadanie własnego ośrodka społeczno- kulturalnego wspierającego miejscową Polonię. W roku 1920 było bowiem około 30 rodzin poskich oraz kilka osób samotnych. Inicjatorem oraz założycielem PSN byl Józef Cebulski. Pierwsza polska organizacja w London nazywała się "Towarzystwo Bratniej Pomocy Synów Polskich Grupa Nr.2". i była wzorowana na organizacji o podobnej nazwie w Toronto. Zebranie założycielskie odbyło się przy 458 Simcoe St. w London w domu Karola Poliszka, obecnych na tym zebraniu było 21 mężczyzn. Pierwszym prezesem został wybrany Wojciech Mac.

Cele i zadania nowo-powstałej organizacji były ambitne. Jednym z pierwszych przedsięwzięć było założenie biblioteki polskiej a dla zdobycia funduszy postanowiono urządzać przedstawienia i zabawy. I tak np.11 lutego 1922 roku w kościele St. Mary odbyło się pierwsze przedstawienie pt. "Genowefa". Wydatki okazały się większe niż przychody, nie zrażało to członków i przedstawienia urządzano dość często. Ważnym aspektem pracy było ustanowienie zapomogi chorobowej i pośmiertnej dla członków i ich rodzin. Ponieważ w kasie nie było dość pieniędzy więc uchwalono specjalną składkę po $0.50 miesięcznie od każdego członka. Były wypadki, że oprócz tego zbierano dodatkowe składki np. znaleˇć można w książkach protokułowych fakt jak 15 członków złożyło po $1.00 aby zapłacić za pomoc do dzieci podczas choroby matki.

W roku 1925 organizacja zmieniła nazwę z Towarzystwa Bratniej Pomocy Synów Polski na Klub Polski, w ten sposób uniezależniła się całkowicie od torontońskiej siedziby. Na zebraniu w styczniu 1927 roku postaniowiono przyjmować do organizacji kobiety. 10 marca tegoż roku zapisało się do organizacji 10 kobiet, które utworzyły swoją sekcję pod nazwą
"Związek Niewiast". Rok 1927 byŁ bardzo aktywny dla organizacji ale brak własnego domu dawał się coraz bardziej we znaki. Postanowiono więc na zebraniu członków w dniu 24 kwietnia wynająć na ten cel jakiś objekt. Wkrótce też wynajęto dom przy 453 Bathurst St.. Wynajmowany dom przy 453 Bathurst St. stał się z upływem czasu nieco za mały. W roku 1930 nadażyła się sposobność kupienia własnego objektu. Protestancki kościół przy 554 Hill St. nadawał się na potrzeby organizacji najlepiej, złożono więc ofertę i za $3,250 nabyto budynek na własność. Rok 1930 był bogaty i ważny w życiu organizacji. W tym to roku zmieniono ostatecznie nazwę organizacji z Klubu Polskiego na Polskie Stowarzyszenie Narodowe, oraz otrzymano tzw. Charter dla Polish National Association Limited.

Przez nastepne lata Polskie Stowarzyszenie Narodowe w London utrzymywało żywy kontakt z Konsulem Republiki Poskiej w Ottawie, skąd otrzymywano materiały informacyjne, mapy, książki itp. Napięta sytuacja w Europie pod koniec lat 30-stych a szczególnie pomiędzy Polską i Niemcami poruszyła opinię publiczną w Kanadzie jak również tutaj w London. Dużym echem odbiło się spotkanie w domu PSN w dniu 19 marca 1939 roku. Na spotkanie to przybył i przemawiał konsul R.P. z Ottawy Dr. Tadeusz Brzeziński (ojciec Zbigniewa Brzezińskigo). Pobyt polskiego Konsula w London wśrod miejscowej Polonii był wielkim wydarzeniem. Opisany następnie w " London Free Press" pobyt Dr. T. Brzezińskeigo jak również wywiad z nim uzmysłowił wszystkim jasno stanowisko Polski oraz przedstawił prawdziwe oblicze hitlerowskiej propagandy.

Okres drugiej wojny światowej to wzmożona materialna pomoc PSN dla walczącej Polski. Polacy z London aktywnie włączyli się do rekrutacji formującego się Wojska Polskiego w Kanadzie. Ochotnicy do wojska kierowali się najpierw do Windsor a z tamtąd przez obóz ćwiczebny w Owen Sound do Anglii. Dwóch członków organizacji nie wróciło z wojny: Bielecki John - porucznik lotnictwa i Wielgosz Franciszek. Po zakończeniu wojny w dniu 24 marca 1946 organizacja PSN wydała wspaniały bankiet na cześć powracających żołnierzy przy 554 Hill St.. Na bankiet ten przybyła gremialnie cała tutejsza Polonia oraz przedstawiciele władz miejscowych i wojska.

Zaraz po zakończeniu II wojny światowej osiedlali się w London przeważnie tzw. "displaced persons", czyli byli żołnierze i oficerowie Armii Polskiej walczącej na frontach zachodnich. Organizacja PSN powitała nowo przybyłych imigrantow bardzo serdecznie.

1 stycznia 1947 powstała na terenie London nowa polska organizacjia pod nazwa Stowarzyszenie Polskich Kombatantów. Organizacja PSN bezinteresownie oddawała swą salę na różne imprezy organizowane przez SPK. W latach 50-tych Polonia w London powiększyła się znacznie i w związku z tym zaszła potrzeba posiadania własnego kościoła. Obie organizacje PSN i SPK poparły ideę budowy własnej polskiej parafii. W roku 1954 został wybudowany kościół polski w London. Budowa kościoła pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej jest ściśle związana z jej pierwszym proboszczem ks.Franciszkiem Plutą. Walnie do tego projektu przyczynił się londyński biskup wielki przyjaciel Polaków John C. Cody.

W roku 1958 zaszły dwa wydarzenia, które nawet dzisiaj wywierają swój wpływ na obecne oblicze londyńskiej Polonii. W dniu 5 stycznia 1958 roku na zebraniu miesięcznym PSN uchwalono projekt budowy nowego domu PSN przy 554 Hill St. W sierpniu 1958 roku SPK zakupuje plac przy Anne St. celem wybudowania własnego Domu Kombatanta. Na nic się zdały przemówienia prezesów PSN i SPK na bankiecie noworocznym w dniu 26 stycznia 1957 oraz nawoływanie do połączenia się obu organizacji. Slogany w postaci "W jedności siła" pozostały tylko gołymi sloganami. Mimo poparcia wielu członków obydwóch organizacji do zjednoczenia nie doszło. Dlatego dzisiaj w roku 2000 w którym obchodzimy 80-lecie PSN stawiamy sobie znowu pytanie czy rzeczywiście stać miejscową Polonię w London na dwa polskie domy ?

Ale życie toczyło się dalej. Niestrudzeni i wielce zasłużeni działacze oraz członkowie PSN w latach 60-tych i 70-tych kontynuowali chwalebne dzieło naszych polonijnych przodków. W roku 1966 obchodzono 1000-lecie Chrześcijaństwa w Polsce, a w rok póˇniej 100 rocznicę Confederacji czyli założenia Kanady. W roku 1969 Polonia w London przeżyła wizytę ks.kardynała Karola Wojtyły, który przybył do Kanady na 25-lecie K.P.K.. W roku 1973 obchodzono hucznie w London 500-lecie urodzin wielkiego Polaka Mikołaja Kopernika. Wydarzeniem niezmiernie ważnym w historii PSN jest zakup w roku 1977 placu w Nilestown z przeznaczeniem na Polsko-Kanadyjski Ośrodek Rekreacyjny. Dzisiaj Nilestown służy nie tylko miejscowej Polonii w London ale stał się wizytówką Polskiego Stowarzyszenia Narodowego na całe Ontario i USA dzięki turniejowi piłkarskiemu "Otwarte Mistrzostwa Drużyn Polonijnych w Piłce Nożnej".

W latach 80-tych decydującym czynnikem wzrostu Polonii w London było zaangażowanie się parafii polskiej w pomoc przy sponsorowaniu polskich uchodˇców z różnych części Europy. Głównym promotorem tej akcji był tutejszy proboszcz Prafii Matki Boskiej Częstochowskiej ks. Mieczysław Kamiński. Dzięki pomocy parafii polskiej i ks. Kamińskiego polska grupa etniczna powiększyła się kilkakrotnie. Wg. spisu ludności w London w roku 1986 bylo ok 4,300 osób z pochodzeniem polskim, natomiast w roku 1996 było nas ok 15, 800 czyli ponad trzy razy więcej. Stanowimy dzisiaj około 5,00% całej ludności w London natomist w całej prowincji Ontario jest nas około 3.50%.

Sznowni Państwo, Polskie Stowarzyszenie Narodowe w London jest najstarszą a zarazem jedną z najbardziej zasłużonych organizacji polonijnych na terenie London. Przy tej okazji należałoby wymienić żyjących Prezesow PSN a w szczegolności najdłużej sprawującego tę funkcję pana B. Balickiego, oraz innych: W. Żurawskiego, J. Magier, J. Błażkow i przez krótki czas J. Chmila i A. Knapińskiego a wśród Koła Polek Prezeski panie: Z. Kaczmarek, J. Sierechoń, A. Uchańska i J. Barcicka. Jubileusz 80-lecia Polskiego Stowarzyszenia Narodowego w London jest wielkim wydarzeniem dla całej naszej Polonii. Przed Zarządem PSN stają dzisiaj inne nowe zadania. Jest to zarazem okazja do wspólnego rozważenia naszego dorobku w nowej ojczyˇnie, Kanadzie. Z tej okazji składamy hołd jej pierwszym odważnym i roztropnym założycielom. Jesteśmy pełni uznania dla wszystkich, którzy przyczynili się do rozwoju PSN-u na przestrzeni tych 80-ciu lat. Obecnemu Zarządowi PSN oraz jej Prezesowi w osobie Pana Piotra Pytlika składamy serdeczne gratulacje i życzenia dalszej owocnej pracy dla dobra Stowarzyszenia, miejscowej Polonii i Kanady.

Opracował członek Polskiego Stowarzyszenia Narodowego w London

Wiesław Kusyk

Powrót do strony głównej